«Το βιβλίο αυτό απευθύνεται σε νοσηλευτές και άλλους απασχολούμενους στα παραϊατρικά επαγγέλματα, που ειδικεύονται στη φροντίδα ή εργάζονται ήδη και προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε καρδιολογικούς ασθενείς, αλλά και στους φοιτητές και σπουδαστές της Νοσηλευτικής και γενικώς των βιοϊατρικών σχολών. Στο βιβλίο αυτό έχουν συγκεντρωθεί λίγες βασικές γνώσεις Καρδιολογίας για κάθε συζητούμενο κεφάλαιο, όσες κρίνονται απαραίτητες για την ικανοποιητική κατανόηση της φυσιολογίας, της παθολογικής φυσιολογίας, της νοσολογίας, της κλινικής εικόνας-διάγνωσης και των σύγχρονων θεραπευτικών δυνατοτήτων για τη συζητούμενη παθολογική οντότητα. Περιλαμβάνονται γνώσεις πρόσφατες, που αποτελούν άθροισμα της συνεχούς παρακολούθησης και ενημέρωσης των εξελίξεων της βιβλιογραφίας από την τριάδα των συγγραφέων και της εμπειρίας από την πολυετή νοσοκομειακή άσκηση της Καρδιολογίας και της πανεπιστημιακής διδασκαλίας της Ιατρικής και της Νοσηλευτικής».

Λ.Π. Ανθόπουλος
Π.Λ. Ανθόπουλος
Χριστ. Α. Φεστερίδου

Περιεχόμενα
Πρόλογος v
Ευχαριστίες vii
Εισαγωγή ix
Κεφάλαιο Ισχαιμική καρδιοπάθεια 1
Εισαγωγικά 1
1. Αιτιολογία 1
2. Παράγοντες κινδύνου: πρωτογενής και δευτερογενής πρόληψη 8
2.1 Αποτελεί ο σακχαρώδης διαβήτης ισοδύναμο της στεφανιαίας νόσου 8
3. Συνοπτική αναφορά στους παράγοντες κινδύνου 9
3.1 Τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου 9
4. Αρτηριακή υπέρταση 10
5. Δυσλιπιδιαιμία 11
6. Η HDL-χοληστερόλη στη στεφανιαία ανεπάρκεια και την αθηροθρομβωτική νόσο 11
7. Παχυσαρκία και μεταβολικό σύνδρομο (Χ) 12
8. Άγχος και προσωπικότητα τύπου Α 13
9. Σωματική (μυϊκή) άσκηση και στεφανιαία νόσος 13
10.Μη τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου 14
10.1 Ηλικία 14
10.2 Φύλο 15
10.3 Κληρονομικότητα 16
11. «Νεότεροι» παράγοντες κινδύνου 16
12. Λοιμώδεις παράγοντες 17
13. Κλινικές εκδηλώσεις 19
14. Διάγνωση 20
14.1 Νεότερες διαγνωστικές μέθοδοι και τεχνικές 21
14.2 Παρακλινικές εξετάσεις (εισαγωγικές) 22
14.3 Ηλεκτροκαρδιογράφημα 23
14.4 Στεφανιαιογραφία 24
14.5 Ενδοαυλική υπερηχογραφία 25
14.6 Προσδιορισμός του “score” του (αποτεθειμένου) ασβεστίου στο τοίχωμα των στεφανιαίων αρτηριών 25
14.7 Υπολογιστική αξονική τομογραφική αγγειογραφία (ΥΑΤΣ = CATΑ) 26
14.8 Μαγνητική αντήχηση μαγνητική τομογραφική στεφανιαιογραφία (ΜΤΣ) 26
14.9 Γενικός παρακλινικός έλεγχος 27
14.10 Η ψυχολογική φροντίδα του διαγνωστικά διερευνώμενου στεφανιαίου αρρώστου 27
15. Θεραπεία (εισαγωγικά) 29
15.1 Αντιβιοτικά 30
15.2 Αναστολείς της κυκλοοξυγενάσης και καρδιοπάθεια 31
15.3 Πλειότροπη δράση φαρμάκων 31
16. Θεραπεία (φαρμακευτική και μη) 32
16.1 Αγγειοδιασταλτικά φάρμακα* (αμέσως και εμμέσως δρώντα) 32
16.2 Αγγειοδραστικά-αγγειοκινητικά (αγγειοδιασταλτικά-αγγειοσυσπαστικά) φάρμακα 33
16.3 Αναλγητικά (παυσίπονα) και αντιφλεγμονώδη φάρμακα [κυρίως μη στεροειδή αντφλεγμονώδη (ΜΣΑΦ) Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drugs (NSAIDs)] 34
16.4 Αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτασίνης Ι (α-ΜΕΑ) και αποκλειστές των υποδοχέων της αγγειοτασίνης ΙΙ (ΑΤ-1 σαρτάνες) 34
16.5 Αντιαιμοπεταλιακά φάρμακα και ασπιρίνη 35
16.6 Αντιθρομβινικά φάρμακα 36
16.7 Αντιθρομβωτικά φάρμακα 37
16.8 Αντιπηκτικά φάρμακα 38
16.9 Αντιστηθαγχικά (αντιισχαιμικά) φάρμακα 39
16.10 Αντιυπερτασικά φάρμακα 40
16.11 Αποκλείοντα την είσοδο των ιόντων ασβεστίου φάρμακα (ανταγωνιστές του ασβεστίου) 41
16.12 Αποκλείοντα τους βήτα αδρενεργικούς υποδοχείς φάρμακα (βήτα-αποκλειστές) 41
16.13 Νιτρώδη φάρμακα 42
16.14 Ορμόνες 43
16.15 Υποκατάστατα νικοτίνης 44
16.16 Υπολιπιδιαιμικά (υποχοληστερολαιμικά) φάρμακα 44
17. Θεραπεία (μη φαρμακευτική) 45
17.1 Επεμβατική θεραπεία της στεφανιαίας νόσου 45
17.2 Χειρουργική θεραπεία της στεφανιαίας νόσου 46
17.3 Νοσηλευτική του ασθενή με καρδιαγγειακή χειρουργική επέμβαση 46
18. Ολιστική φροντίδα 50
19. Η νοσηλευτική της ισχαιμικής καρδιοπάθειας 53
19.1 Συμμετοχή και προσφορά του παραϊατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού στον χειρισμό του αρρώστου με στεφανιαία νόσο 53
20. Πρόληψη της ισχαιμικής καρδιοπάθειας 57
20.1 Εισαγωγικά 57
20.2 Δευτερογενής πρόληψη 58
20.3 Πρωτογενής πρόληψη 59
Κεφάλαιο Ι Αιφνίδιος θάνατος 63
Εισαγωγικά 63
Ορισμός 63
1. Αιτιολογία 64
1.1 Αιφνίδιος θάνατος κατά την άθληση 66
2. Διάγνωση 66
3. Θεραπεία 67
3.1 Η νοσηλευτική του αιφνιδίου θανάτου 67
4. Πρόληψη 71
4.1 Πρόληψη του αιφνιδίου θανάτου – ρόλος του νοσηλευτή 71
Κεφάλαιο Ι Καρδιακή ανεπάρκεια 75
Εισαγωγικά 75
Ορισμός 75
Ποιότητα ζωής και καρδιακή ανεπάρκεια 75
Κατάταξη («σταδιοποίηση») της καρδιακής ανεπάρκειας 76
Σύνδρομο οξέως επιδεινωθείσας καρδιακής ανεπάρκειας (ΣΟΕΚΑ) 77
1. Αιτιολογία 78
2. Διάγνωση 79
3.1 Συστολική και διαστολική καρδιακή ανεπάρκεια (δυσλειτουργία) 80
3. Θεραπεία 82
3.1 Η σωματική (μυϊκή) άσκηση στην καρδιακή ανεπάρκεια 83
3.2 Φαρμακευτική θεραπεία 84
3.3 Λεβοσιμεντάνη 85
3.4 Βαζοπρεσίνη 86
3.5 Κυτταρική απόπτωση στην καρδιακή ανεπάρκεια και πρόληψή της 86
3.6 Κυτταρική απόπτωση και θεραπεία της καρδιακής ανεπάρκειας 87
3.7 Μη φαρμακευτική θεραπεία 87
4. Η νοσηλευτική της καρδιακής ανεπάρκειας 90
4.1 Συμμετοχή και προσφορά του παραϊατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού στο χειρισμό του αρρώστου με καρδιακή ανεπάρκεια 90
Βιβλιογραφία 91
5. Πρόληψη της καρδιακής ανεπάρκειας 92
Κεφάλαιο ΙV Υπερτασική καρδιαγγειακή νόσος 97
Εισαγωγικά 97
1. Αιτιολογία 99
2. Διάγνωση 101
3. Θεραπεία της αρτηριακής υπέρτασης 102
3.1 Αρτηριακή υπέρταση και άνοια (dementia) 104
4. Η νοσηλευτική της υπερτασικής καρδιαγγειακής νόσου και της αρτηριακής υπέρτασης 105
4.1 Συμμετοχή και προσφορά του παραϊατρικού προσωπικού στο χειρισμό του αρρώστου με υπερτασική καρδιαγγειακή νόσο και αρτηριακή υπέρταση 105
5. Πρόληψη της αρτηριακής υπέρτασης και της υπερτασικής καρδιαγγειακής νόσου 107
5.1 Αρτηριακή υπέρταση στην παιδική ηλικία 108
Κεφάλαιο V Εγκεφαλο (νευρο )αγγειακή ανεπάρκεια και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο 111
Εισαγωγικά 111
Στοιχεία ανατομικής και φυσιολογίας 111
Ορισμός του αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου 112
Διαλείπουσα εγκεφαλική ισχαιμία (ΔΕΙ) 112
1. Αιτιολογία 113
1.1 Καρδιοεμβολικό επεισόδιο 114
2. Διάγνωση 114
3. Θεραπεία 114
3.1 Νοσηλεία σε ειδικές μονάδες 115
3.2 Αντιπηκτικά στη νευροαγγειακή νόσο 116
3.3 Αποκατάσταση (rehabilitation) 116
4. Η νοσηλευτική της εγκεφαλο(νευρο) αγγειακής ανεπάρκειας και του αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου 117
4.1 Συμμετοχή και προσφορά του παραϊατρικού προσωπικού στο χειρισμό του αρρώστου με εγκεφαλο(νευρο) αγγειακή ανεπάρκεια και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο 117
5. Πρόληψη 119
Κεφάλαιο VΙ Περιφερική αρτηριακή ανεπάρκεια 123
Εισαγωγικά 123
Σύντομη ιστορική αναδρομή 123
Έλκη των κάτω άκρων («αρτηριοσκληρυντικά») 125
Σακχαρώδης διαβήτης και ΠΑΑ 125
1. Αιτιολογία 125
2. Διάγνωση 127
3. Θεραπεία 128
3.1 Αγγειογένεση για τη θεραπεία της ΠΑΑ 128
3.2 Χειρουργική επαναγγείωση 129
3.3 Φαρμακευτική θεραπεία στην ΠΑΑ 129
3.4 Αντιαιμοπεταλιακά φάρμακα στην ΠΑΑ 129
3.5 Κινησιοθεραπεία στην ΠΑΑ 129
3.6 Σχέση του τρόπου ζωής και της ΠΑΑ 129
3.7 Μυϊκή δραστηριότητα και ΠΑΑ 129
4. Η νοσηλευτική της περιφερικής αρτηριακής ανεπάρκειας 130
4.1 Συμμετοχή και προσφορά του παραϊατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού στο χειρισμό του αρρώστου με περιφερική αρτηριακή ανεπάρκεια 130
5. Πρόληψη 132
Κεφάλαιο VΙΙ Αρτηριακά ανευρύσματα 137
Εισαγωγικά 137
Διαχωρισμός της αορτής 138
1. Αιτιολογία 140
2. Διάγνωση 141
3. Θεραπεία 142
3.1 Διάταση της αορτικής ρίζας (ανεύρυσμα αορτης) 143
4. Η νοσηλευτική των αρτηριακών ανευρυσμάτων 144
4.1 Συμμετοχή και προσφορά του παραϊατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού στον χειρισμό του αρρώστου με αρτηριακό ανεύρυσμα 144
5. Πρόληψη 146
Κεφάλαιο VΙΙ Λιποθυμικό επεισόδιο 149
Εισαγωγικά 149
Ορισμός 149
1. Αιτιολογία 151
2. Διάγνωση 152
2.1 Συγκοπή κατά την κατάποση 152
2.2 Συγκοπή κατά (ή μετά) την ούρηση 152
3. Θεραπεία 153
3.1 Συγκοπτικό-προσυγκοπτικό επεισόδιο στην εφηβική ηλικία 154
4. Νοσηλευτική του λιποθυμικού επεισοδίου 155
4.1 Συμμετοχή και προσφορά του παραϊατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού στον χειρισμό του αρρώστου με λιποθυμικό επεισόδιο 155
5. Πρόληψη 157
Κεφάλαιο ΙΧ Αρυθμίες και βηματοδότες 161
Εισαγωγικά 161
Αρρυθμίες 162
1. Αιτιολογία 163
2. Διάγνωση 165
3. Θεραπεία 165
3.1 Βηματοδότες 166
4. Νοσηλευτική των αρρυθμιών και των βηματοδοτουμένων ασθενών 167
4.1 Συμμετοχή και προσφορά του παραϊατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού στον χειρισμό του αρρώστου με αρρυθμία ή εμφυτευμένο βηματοδότη 167
5. Πρόληψη 170
Κεφάλαιο Χ Συγγενείς καρδιοπάθειες 173
Εισαγωγικά 173
1. Αιτιολογία 176
2. Διάγνωση 177
3. Θεραπεία 178
4. Νοσηλευτική των συγγενών καρδιοπαθειών 179
4.1 Συμμετοχή και προσφορά του παραϊατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού στον χειρισμό του αρρώστου με συγγενή καρδιοπάθεια 179
5. Πρόληψη 180
Κεφάλαιο ΧΙ Χρόνια πνευμονική καρδιά (Cor Pulmonale) 183
Εισαγωγικά 183
1. Αιτιολογία 184
2. Διάγνωση 186
3. Θεραπεία 187
4. Η νοσηλευτικής της χρόνιας πνευμονικής καρδίας 189
4.1 Συμμετοχή και προσφορά του παραϊατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού στον χειρισμό του αρρώστου με χρόνια πνευμονική καρδία 189
5. Πρόληψη 190
Κεφάλαιο ΧΙI Ρευματικός πυρετός και ρευματική καρδιοπάθεια 193
Εισαγωγικά 193
1. Αιτιολογία 195
2. Διάγνωση 196
2.1 Διάγνωση του ρευματικού πυρετού 196
2.2 Διάγνωση της ρευματικής καρδιοπάθειας 196
3. Θεραπεία (και χημειοπροφύλαξη κατά της υποτροπής) του ρευματικού πυρετού και της ρευματικής καρδιοπάθειας 197
4. Νοσηλευτική του ρευματικού πυρετού και των ρευματικών καρδιοπαθειών 197
4.1 Συμμετοχή και προσφορά του παραϊατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού στον χειρισμό του αρρώστου με ρευματικό πυρετό και ρευματική καρδιοπάθεια 197
5. Πρόληψη 199
Κεφάλαιο ΧΙI Λοιμώδης ενδοκαρδίτιδα 201
Εισαγωγικά 201
Οξεία ενδοκαρδίτιδα 201
Σύντομα επιδημιολογικά στοιχεία 201
1. Αιτιολογία 202
2. Διάγνωση 203
3. Θεραπεία 204
4. Νοσηλευτική της λοιμώδους ενδοκαρδίτιδας 205
4.1 Συμμετοχή και προσφορά του παραϊατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού στον χειρισμό του αρρώστου με λοιμώδη ενδοκαρδίτιδα 205
5. Πρόληψη 206
5.1 Λοιμώδης ενδοκαρδίτιδα επί τεχνητών βαλβίδων (ΛΕΤΒ) 207
5.2 Μαραντική ενδοκαρδίτιδα (Marantic endocarditis) 208
5.3 Χημειοπροφύλαξη κατά της λοιμώδους ενδοκαρδίτιδας 209
Κεφάλαιο ΧΙV Φλεβίτιδες φλεβοθρομβώσεις θρομβοεμβολικό σύνδρομο 215
Εισαγωγικά 215
Θρομβοφλεβίτιδα 215
Επιπολής μεταναστευτική θρομβοφλεβίτιδα 215
1. Αιτιολογία 216
2. Διάγνωση 218
2.1 Φλεβοθρόμβωση 219
3. Θεραπεία (της ΒΦΘ) 220
3.1 Μεταθρομβωτικό (μεταφλεβιτιδικό) σύνδρομο (ΜΘ/ΜΦ Σ) 223
3.2 Φλεβικό Θρομβοεμβολικό Σύνδρομο (ΦΘΕΣ) 224
4. Νοσηλευτική των φλεβίτιδων της ΒΦΘ του ΦΘΕΣ και της ΠΕ. 224
4.1 Συμμετοχή και προσφορά του παραϊατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού στον χειρισμό του αρρώστου με φλεβίτιδα φλεβοθρόμβωση και θρομβοεμβολικό σύνδρομο 224
5. Θεραπεία και πρόληψη (της ΠΕ και του ΘΕΣ) 225
Παράδοξη εμβολή 228
Επίλογος των φλεβικών παθήσεων 229
Κεφάλαιο ΧV Κιρσοί των φλεβών των άνω άκρων 231
Εισαγωγικά 231
1. Αιτιολογία 232
2. Διάγνωση 233
3. Θεραπεία 234
4. Νοσηλευτική των κιρσών των κάτω άκρων 235
4.1 Συμμετοχή και προσφορά του παραϊατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού στον χειρισμό του αρρώστου με κιρσούς των κάτω άκρων 235
5. Πρόληψη 236
Κεφάλαιο ΧVΙ Αιμοροϊδοπάθεια 239
Εισαγωγικά 239
1. Αιτιολογία 240
2. Διάγνωση 241
3. Θεραπεία 241
4. Νοσηλευτική της αιμορροΐδοπάθειας 243
4.1 Συμμετοχή και προσφορά του παραϊατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού στον χειρισμό του αρρώστου με αιμορροϊδοπάθεια 243
5. Πρόληψη 244
Επίλογος 245